Ewaluacja projektu, raport z wnioskami
Ewaluacja prowadzona była na wszystkich etapach realizacji zadania. W szczególności objęła ona:
- organizację szkoleń
- realizację wydarzeń w bibliotekach
- modernizację strony www zadania, aktualizację treści
- podsumowanie zadania
- Organizacja szkoleń
- Wydarzenia w bibliotekach
- Modernizacja strony www, aktualizacja treści
- Podsumowanie zadania
W działaniach przygotowawczych do szkoleń dokonano oceny doświadczeń bibliotekarzy, którzy zgłosili się do projektu. Ocenę przeprowadzono na podstawie ankiety, w której respondenci odpowiedzieli na pytania o dotychczasowe doświadczenia w pracy z niepełnosprawnymi, zrealizowane dla nich wydarzenia, opinie nt. dostępności, powody dla których zgłosili się do projektu, oczekiwane efekty. Uzyskano 60 odpowiedzi z różnych bibliotek. Większość respondentów (47 osób) pochodziła z bibliotek publicznych, ale swój akces w projekcie zgłosiło również 6 osób z bibliotek uczelnianych, po 3 osoby z bibliotek pedagogicznych i szkolnych. Wśród bibliotek publicznych były zarówno duże (wojewódzkie), jak i mniejsze, powiatowe i gminne. Na pytanie o doświadczenia w pracy z osobami niepełnosprawnymi ok.1/3 zgłoszonych odpowiedziała, że nie miała dotychczas żadnych, ale chciałaby poznać specyfikę ich obsługi, aby być lepiej przygotowanym i podnieść swoje kompetencje zawodowe. Spośród pozostałych kilkanaście osób przyznało, że systematycznie współpracuje z różnymi organizacjami, np. Polskim Związkiem Niewidomych, Olsztyńskim Stowarzyszeniem Głuchych, szkołami specjalnymi, ośrodkami szkolno-wychowawczymi, przedszkolami integracyjnymi. Wspólnie organizują zajęcia dla osób niepełnosprawnych, np. warsztaty biblioterapeutyczne, zajęcia plastyczne i fotograficzne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, lekcje muzealne i czytelnicze dla osób z Zespołem Aspergera, zajęcia dla niepełnosprawnych w ramach kolejnych edycji „Żywej Biblioteki”, realizują projekty (np. „Miganie kultury”) włączające osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu w życie kulturalne. Kilka osób przyznało, że udzielają się, jako wolontariusze w domach pomocy społecznej, dostarczając pensjonariuszom książki. Z analizy odpowiedzi wynika, że w niektórych bibliotekach praktykowane jest dostarczanie książek do domu seniorom i osobom z ograniczeniami w poruszaniu się, organizowanie Międzynarodowego Dnia Tolerancji, Międzynarodowego Dnia Niepełnosprawnych, wyświetlanie filmów z audio deskrypcją.
Dla zdecydowanej większości respondentów dostępność jest przełamywaniem różnego rodzaju barier (architektonicznych, mentalnych, organizacyjnych) zarówno przez osoby niepełnosprawne, jak i otoczenie, w którym żyją, stwarzanie im warunków dostępu do kultury na równi z osobami pełnosprawnymi. Prawie wszyscy przyznali, że mają w praktyce bibliotecznej do czynienia z osobami zagrożonymi wykluczeniem, ale nie zawsze potrafią się z nimi porozumieć, poznać ich potrzeby i preferencje czytelnicze, możliwości aktywizacji. Tę lukę chcieliby wypełnić przystępując do projektu poprzez szkolenia, kontakty z ekspertami, możliwości opracowania przy ich pomocy scenariusza wydarzeń, które zrealizują w swojej bibliotece. Oczekują, że poznają skuteczne metody komunikacji z osobami niepełnosprawnymi, inspiracje, które będą mogli wykorzystać, aby biblioteka stała się w pełni miejscem przyjaznym dla każdego odwiedzającego. Niektórzy podkreślili, że chcieliby nawiązać współpracę z organizacjami przeciwdziałającymi wykluczeniu, a także bliżej poznać specyfikę dostosowania biblioteki w świetle wprowadzonych ostatnio uregulowań prawnych. Analizując uzyskane odpowiedzi eksperci z Fundacji Kultury bez Barie oraz SBP wybrali 23 osoby z różnych bibliotek, przede wszystkim publicznych (20 osób), ale także szkolnych (2 osoby) i centrum kultury (1 osoba będąca równocześnie założycielką stowarzyszenia działającego na rzecz osób autystycznych). Założono, że uczestnicy powinni pochodzić z bibliotek zarówno dużych (wojewódzkich, miejskich), jak i małych (gminnych, powiatowych) z całej Polski. Do wybranych osób wysłano zaproszenia z wyjaśnieniem celu zadania, etapów realizacji i zobowiązań uczestników.
Równocześnie trwały działania promocyjne, w które włączyli się wolontariusze ze struktur terenowych SBP. Przygotowano artykuły do miesięczników branżowych: „Bibliotekarz” i „Poradnik Bibliotekarza” oraz newsy na portalu sbp.pl i w newsletterze. Chcąc zwiększyć zasięg informacyjny projektu zorganizowano webinarium, w którym wzięło udział ok. 50 bibliotekarzy. Podczas spotkania online przedstawiono założenia realizacji zadania, które spotkały się z bardzo wysoką oceną uczestników (co potwierdziły zapisy „na czacie”).
Dokonano wyboru trenerów szkoleń, którzy opracowali szczegółowy plan cyklu szkoleń i program merytoryczny. Biorąc pod uwagę sugestie uczestników webinarium w zakresie rozszerzenia niektórych elementów, związanych z obowiązkami wynikającymi z Ustawy o dostępności, zdecydowano się na 8 spotkań online. Zakupiono dostęp do platformy edukacyjnej. Opracowano szczegółowe wskazówki, jak przygotować się do poszczególnych szkoleń, łącznie z wymogami technicznymi. Przygotowano materiały szkoleniowe. Nad sprawnym przebiegiem szkoleń online czuwał informatyk, który również wspólnie z koordynatorem i trenerami testował wybrane funkcjonalności platformy. Szkolenia, pogrupowane w trzech modułach (Niepełnosprawność w pigułce; Pomysł na partnerstwo; Kreator pomysłów) trwały łącznie 16 godzin i odbywały się w okresie maj-czerwiec 2020 r. Po każdym szkoleniu sporządzane były zapisy czatów z uwagami uczestników (oceny, spostrzeżenia, sugestie), które przekazano trenerom celem analizy. Zdecydowana większość uczestników pozytywnie oceniła zakres tematyczny szkoleń i uznała, że spełnił on ich oczekiwania. Wszyscy chwalili natomiast przystępny sposób prezentacji treści szkoleniowych. Zebrane uwagi stanowiły podstawę ewaluacji na tym etapie realizacji zadania. Bibliotekarze wskazali na obszary tematyczne, które powinny być rozszerzone w dalszych działaniach, wymieniając m.in. przykłady dobrych praktyk w zakresie spełniania wymogów dostępności stron www, materiały źródłowe, savoir-vivre w kontaktach z niepełnosprawnymi. W wyniku analizy czatów trenerzy przygotowali dodatkowe materiały o dostępności, odnoszące się do tematyki szkoleń, które przesłano uczestnikom i umieszczono na stronie zadania. Dotyczyły one m.in. sposobów wdrażania ustawy o dostępności osobom o szczególnych potrzebach, ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych, niezbędnika koordynatora dostępności, potrzeb osób zagrożonych wykluczeniem, organizacji wydarzeń z ich udziałem, przykładów dobrych praktyk.
W drugim etapie realizacji zadania uczestnicy szkoleń zrealizowali w bibliotekach własne wydarzenia, na podstawie opracowanych scenariuszy, które były konsultowane z koordynatorem ds. niepełnosprawności Fundacji Kultury bez Barier. Ekspert Fundacji pomagał w dostosowaniu scenariuszy planowanych wydarzeń do potrzeb konkretnej grupy odbiorców z niepełnosprawnościami (osób głuchych, niewidomych, z zaburzeniami psychoruchowymi, w spektrum autyzmu). Niektóre projekty były konsultowane z osobami niepełnosprawnymi (np. niedowidzącymi), z którymi współpracuje Fundacja. Wydarzenia były realizowane w okresie czerwiec-październik 2020, a relacje z nich wraz ze scenariuszami i dokumentacją zdjęciową zostały przesłane do Biura ZG SBP i umieszczone na stronie projektu. Dokumentacja wydarzeń została przesłana do ekspertów Fundacji celem oceny stopnia praktycznego wykorzystania nabytej wiedzy przez uczestników szkoleń. Po ich akceptacji bibliotekarze otrzymali certyfikaty rzeczników doskonałości potwierdzające ukończenie szkolenia.
Warto podkreślić, że eksperci byli pod dużym wrażeniem kreatywności bibliotekarzy, czemu dali wyraz podejmując decyzję o skupieniu się podczas VI ogólnopolskiego Forum Kultury bez Barier, który odbywał się jesienią 2020 r. na problemach dostępności w bibliotekach. W dniu 20 listopada zorganizowali webinarium pt.: „Dostępna biblioteka – wymogi/potrzeby/możliwości, na które zaprosili wybranych bibliotekarzy – uczestników szkoleń do prezentacji swoich pomysłów. Wśród zaproszonych byli przedstawiciele bibliotek z: Filii nr 29 Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łomży, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie. Ich prezentacje zostały zamieszczone w sieci, na stronie Fundacji. W spotkaniu wzięła udział rekordowa liczba uczestników Forum – ponad 400 osób, w tym grupa niepełnosprawnych (spotkanie było tłumaczone na język migowy, prelegentami były też osoby niewidome).
Wszystkie projekty uczestników szkoleń lub scenariusze ( w dwóch przypadkach ograniczenia związane z pandemią uniemożliwiły realizację wydarzenia w planowanym czasie, ale otrzymaliśmy zapewnienie, że zostaną w pełni zrealizowane po ponownym otwarciu bibliotek) zostały udostępnione na stronie projektu. Pomysły były niezwykłe, różnorodne, dopasowane do profilu działalności bibliotek i ograniczeń związanych z pandemią COVID-19. Wśród nich znalazły się warsztaty literackie, malarskie, plastyczne, zorganizowane dla osób niepełnosprawnych, spotkania terapeutyczne, wydarzenia kulturalne z zastosowaniem PJM itp. Po ocenie wszystkich eksperci do najciekawszych zaliczyli:
- „Histogranie” (wycieczki terenowe, gry edukacyjne, tworzenie lapbooków) zorganizowane w MBP w Łomży dla uczniów szkół specjalnych i dorosłych z Warsztatu Terapii Zajęciowej,
- plener literacko-malarski „Z książką na sztaludze” zorganizowany przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Samborcu dla uczestników Warsztatu Terapii Zajęciowej,
- utworzenie w książnicy Beskidzkiej w Bielsku-Białej miejsca przyjaznego osobom autystycznym i uruchomienia poradnictwa dla ich opiekunów,
- zajęcia online dla uczniów klas III z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Przemyślu, zorganizowane w Przemyskiej Bibliotece Publicznej,
- webinarium „Widzieć więcej niż się widzi, wiedzieć więcej niż się wie – czyli o osobach ze szczególnymi potrzebami w bibliotece” zorganizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Szczecinie,
- opracowanie przez uczestnika naszych szkoleń (działającego w Stowarzyszeniu Otwórzmy Drzwi na Świat) przewodnika po kulturze bez barier w gminie Andrychów (dla osób autystycznych).
Najciekawsze omówiono szerzej na stronie zadania, a także na portalu sbp.pl
W trakcie realizacji zadania na portalu sbp.pl dokonano modernizacji strony www.autyzm.pl Z założenia strona miała być wykorzystywana zarówno przez bibliotekarzy zaangażowanych w projekt „Bibliotekarzu zaprzyjaźnij się z osobą z autyzmem”, realizowany przez SBP w latach 2015-2016, jak i uczestników projektu „Rzecznicy dostępności w bibliotece”, a także osoby niepełnosprawne (w tym autystyczne) i ich rodziców, opiekunów. Stąd przy jej projektowaniu uwzględniono zarówno uwagi bibliotekarzy, jak i trenerów z Fundacji SYNAPSIS oraz Fundacji Kultury bez Barier, a także opinie ich podopiecznych. Dotyczyły one tak treści, jak i zastosowanej kolorystyki, elementów graficznych, przejrzystości układu strony. Zdecydowano, że zapis treści związanych z zadaniem realizowanym w 2020 r. muszą nawiązywać do przyjętych wcześniej ustaleń odnośnie do wyglądu strony, ale jednocześnie powinny być zaprezentowane oddzielnie. Stąd niezbędne były prace techniczne polegające na oddzieleniu projektu 2020 od projektu 2015, przy zachowaniu elementów spójności dot. wizualizacji strony. Uruchamiając nową stronę zamieszczono na niej 6 zakładek:
- O projekcie
- Baza wiedzy
- Szkolenia
- Projekty bibliotek
- Mapa
- Kontakt
W zakładce „O projekcie” podano podstawowe informacje o zadaniu „Rzecznicy dostępności”, główne cele, etapy realizacji, ewaluacji, a także serwis Aktualności z najważniejszymi wydarzeniami.
W zakładce „Baza wiedzy” umieszczono materiały przybliżające aspekty dostępności w świetle nowych przepisów prawnych, savoir-vivre, etapy udostępniania wydarzenia – czyli co trzeba uwzględnić, by wydarzenie było dostępne dla osób niepełnosprawnych, możliwe udogodnienia przy ich realizacji. Materiały są usystematyzowane według rodzajów niepełnosprawności (głusi i słabo słyszący, niewidomi i słabo widzący, osoby w spektrum autyzmu). Zamieszczono także przydatne linki do innych materiałów, które mogą być przydatne w pracy bibliotekarza. W zakładce „Szkolenia” umieszczono program i harmonogram cyklu szkoleniowego, informacje dodatkowe przygotowane przez trenerów. W zakładce „Projekty bibliotek” umieszczono wszystkie projekty zrealizowane przez bibliotekarzy – uczestników szkoleń , a także szersze omówienie najciekawszych z nich.
Zakładka „Mapa” ma charakter interakcyjny i zawiera odniesienia do bibliotek (nazwa, adres), które uczestniczyły w projektach „Bibliotekarzu zaprzyjaźnij się z osobą z autyzmem”, „Rzecznicy dostępności w bibliotece” oraz zrealizowały konkretne działania na rzecz osób niepełnosprawnych i przysłały do Biura ZG SBP stosowną dokumentację. W zakładce „Kontakt” podano dane teleadresowe osób wyznaczonych do kontaktów z ramienia SBP (koordynator projektu) oraz Partnera – Fundacji Kultury bez Barier (koordynator ds. niepełnosprawności i osób w spektrum autyzmu), a także imienną listę rzeczników doskonałości.
Strona opatrzona została logiem projektu, logiem MKiDN (wraz z wymaganym zapisem), bannerami z cytatami podopiecznego Fundacji SYNAPSIS oraz bibliotekarza. Strona była systematycznie aktualizowana i uzupełniana. Jej oglądalność była na bieżąco monitorowana, a liczba wejść systematycznie wzrastała. Kompatybilność nowej strony z poprzednią wersją oceniał m.in. ekspert Fundacji Kultury bez Barier, który wcześniej pracował z nami przy projekcie „Bibliotekarzu zaprzyjaźnij się z osobą z autyzmem”. Jego uwagi zostały uwzględnione. Ogólnie ocenił on wysoko zawartość i przejrzystość serwisu oraz zaproponował, aby dalej był on aktualizowany, również po zakończeniu zadania. Bibliotekarzom uczestniczącym w zadaniu bardzo spodobała się interaktywna mapa i dopytywali, kiedy ich biblioteka będzie na niej umieszczona (warunkiem była realizacja wydarzenia i przesłanie dokumentacji do Biura ZG SBP).
Ewaluacja na etapie podsumowania zadania przebiegała wielostopniowo. Przede wszystkim obejmowała ona ocenę stanu realizacji prac przez członków Zarządu Głównego SBP na posiedzeniach online w czerwcu, wrześniu i grudniu 2020 r. Członkowie Zarządu Głównego są w większości dyrektorami czołowych bibliotek w kraju, stąd ich opinia miała znaczenie dla przebiegu realizacji zadania. W czerwcu 2020 r. została wysłana do członków ZG informacja o realizacji pierwszego etapu zadania, nie zgłoszono uwag. We wrześniu przewodnicząca SBP zaprezentowała realizację zadania na posiedzeniu online Zarządu Głównego oraz przedstawicieli struktur terenowych Stowarzyszenia. Członkowie ZG podkreślili wagę zagadnienia dostępności i konieczność wprowadzenia rozwiązań w bibliotekach. Z uznaniem odnieśli się do kontynuacji projektu rozpoczętego w 2015 r. Wysoko ocenili przydatność przygotowania grupy bibliotekarzy do funkcji rzeczników dostępności. Zaproponowali, aby ich nazwiska zostały podane na stronie zadania. Podkreślili, że ułatwi to innym bibliotekarzom, zainteresowanym włączeniem osób niepełnosprawnych do realizowanych przedsięwzięć, w kontaktach z nimi. Przy kolejnej ocenie realizacji zadania na posiedzeniu online w grudniu 2020 r., w którym wzięli udział także wolontariusze wspierający działania informacyjne zaproponowano, aby w następnych projektach poszerzyć zakres dostępności usług bibliotecznych dla innych grup zagrożonych wykluczeniem.
Charakter ewaluacyjny miało również VI Forum Kultury bez Barier (listopad 2020), podczas którego bibliotekarze – uczestnicy zadania zaprezentowali ponad 400 osobom najciekawsze pomysły na aktywizację czytelników niepełnosprawnych i poszerzenie oferty kulturalnej bibliotek. Zebrani, w tym również osoby niewidome entuzjastycznie odnieśli się do inicjatyw bibliotekarzy.
Reasumując zadanie „Rzecznicy dostępności w bibliotece” umożliwiło, w ocenie bibliotekarzy, podniesienie ich kompetencji zawodowych, poszerzenie oferty edukacyjno-kulturalnej bibliotek, nawiązanie współpracy z lokalnymi organizacjami przeciwdziałającymi wykluczeniu społecznemu, przełamanie barier w komunikacji z osobami niepełnosprawnymi. Wartością dodaną jest interaktywna mapa bibliotek, na której osoby niepełnosprawne znajdą przyjazną im bibliotekę, w pobliżu miejsca zamieszkania.