Autyzm jest obecnie najczęściej występującym zaburzeniem rozwoju u dzieci. Jego objawy ujawniają się we wczesnym dzieciństwie i towarzyszą człowiekowi przez całe życie. Autyzm to nie choroba, to całościowe zaburzenie rozwoju. Osoby z autyzmem są bardzo różne, ale wszystkie zachowują się niestandardowo w niektórych sytuacjach społecznych:

• nawiązywanie relacji z innymi osobami – nie potrafią patrzeć w oczy, nie rozpoznają naszej mimiki i uczuć, nie wiedzą, jak zacząć rozmowę;
• porozumiewanie się z innymi osobami – część osób z autyzmem przez całe swoje życie nie mówi, a u pozostałych mowa rozwija się zwykle późno. Osoby, które mówią, często nie rozumieją znaczenia wszystkich wypowiadanych słów i mają trudności w prowadzeniu rozmowy;
• rozumienie mowy – np.: poleceń, wypowiedzi, żartów;
• rozwijanie zabawy i wyobraźni;
• panowanie nad swoim zachowaniem – wiele osób z autyzmem ma problemy sensoryczne, co oznacza, że zmysły inaczej odbierają bodźce, tj.: światło, obrazy, dźwięki. Osoby te inaczej odczuwają dotyk, zapach, smak czy ból (np.: boją się dźwięku miksera, wpatrują się w lampy, kręcą się długo w kółko, nie pozwalają wziąć się za rękę, biorą niejadalne rzeczy do buzi itp.).

• Bądźmy przyjaźni, ale nie narzucajmy się. Nie zniechęcajmy się, gdy osoba z autyzmem, z którą rozmawiamy, nie patrzy w oczy.
• Dawajmy czas na odpowiedź i bądźmy cierpliwi, gdy rozmówca nie odpowiada natychmiast na zadawane pytania.
• Bądźmy przewidywalni. Uprzedzajmy o zmianach. Nie zaskakujmy.
• Używajmy krótkich zwrotów i jasnych, konkretnych sformułowań. Podawajmy przykłady.
• Unikajmy abstrakcyjnych pojęć, żartów, ironii, dwuznaczności, porównań i metafor. Upewnijmy się, że osoba z autyzmem, z którą rozmawiamy, wie, o co nam chodzi.
• Mówmy, czego oczekujemy od danej osoby, np.: zamiast powiedzieć, czego nie chcemy – „Nie biegaj", powiedzmy, co dana osoba może zrobić: „Możesz chodzić powoli".
• Jeżeli mamy kontakt z osobą niemówiącą, spróbujmy skorzystać z alternatywnych sposobów komunikacji, np.: możemy poprosić o wskazanie obrazka, piktogramu, wybranie odpowiedniego przedmiotu, a w przypadku osób posługujących się pismem – o zapisanie swojej odpowiedzi lub zapisanie pytania na kartce czy komputerze.
• Pamiętajmy, że osoba z autyzmem może czuć się zaniepokojona w nowej sytuacji. Objawem niepokoju i braku poczucia bezpieczeństwa mogą być tzw. manieryzmy ruchowe, np.: kołysanie się, machanie rękami, podskakiwanie. Starajmy się nie zwracać na nie uwagi. Nie jest to przejaw agresji. Jeżeli jednak manieryzmy będą się nasilać, może to oznaczać, że sytuacja jest zbyt trudna dla osoby ze spektrum autyzmu. Zaproponujmy wówczas przejście do spokojniejszego miejsca. Możemy również zapytać osobę wspierającą (rodzica, opiekuna), czy i w jaki sposób moglibyśmy pomóc.
• W sytuacjach konfliktowych odwołujmy się do zasad i regulaminów obowiązujących w placówce.

Zespół
Podstawą jest przeszkolenie pracowników/wolontariuszy. Osoby te powinny czuć się w miarę swobodnie i powinny zachowywać się naturalnie w sytuacji spotkania z osobami ze spektrum autyzmu, nawet jeśli będzie to ich pierwsze tego typu spotkanie. Bardzo ważne jest wyznaczenie wśród pracowników koordynatora dostępności. Do zadań tej osoby będzie należało przygotowanie dostępnej oferty oraz kontakt z osobami z niepełnosprawnościami. W procesie udostępniania przestrzeni czy tekstu kultury zawsze najważniejszy jest człowiek – nawet, jeśli w instytucji nie będzie ani jednej pomocy dedykowanej osobom ze spektrum autyzmu, ale będą ludzie, którzy będą chcieli i wiedzieli, jak pomóc, odbiorcy poczują się komfortowo.
Bardzo ważne jest odpowiednie przeszkolenie nie tylko edukatorów i przewodników, ale także pracowników z tzw. pierwszej linii, a więc osób pracujących w kasie, w szatni, jako ochrona. To najprawdopodobniej oni będą najczęściej udzielali informacji i pomagali osobom ze spektrum autyzmu.

Dostępna strona internetowa, zgodna ze standardem WCAG 2.0.
Najważniejsze informacje powinny być zawarte w przedprzewodniku. Przygotowując go, warto skorzystać z zasad tworzenia tekstu łatwego do czytania i rozumienia. Na stronie powinien być podany kontakt mailowy i telefoniczny do osoby zajmującej się dostępnością w instytucji.

Zaproszenie, promocja, zbudowanie publiczności
Umieszczenie ogłoszeń w miejscach publicznych, na stronach internetowych zazwyczaj nie wystarczy. Chcąc zaprosić do siebie widzów ze spektrum autyzmu, należy nawiązać kontakt z organizacjami pozarządowymi działającymi w danym mieście. Zachęcamy także do kontaktu z Warsztatami Terapii Zajęciowej, Zakładami Aktywności Zawodowej czy Środowiskowymi Domami Samopomocy. Chcąc zaprosić dzieci i młodzież, warto zwrócić się do specjalnego ośrodka szkolnowychowawczego w okolicy, a także szkół specjalnych i integracyjnych. Chcąc dotrzeć do młodych ludzi w miastach uniwersyteckich, warto skontaktować się z biurem osób niepełnosprawnych lub Pełnomocnikiem Rektora ds. Studentów Niepełnosprawnych. Zachęcamy do korzystania z mediów społecznościowych i umieszczania ogłoszeń o ofercie kulturalnej w grupach na Facebooku zrzeszających środowisko osób ze spektrum autyzmu.

Chcąc zaprosić dzieci i młodzież, najlepiej poszukać ośrodka szkolno-wychowawczego dla dzieci niewidomych w okolicy albo skontaktować się ze szkołami integracyjnymi i sprawdzić, czy wśród uczniów są dzieci z niepełnosprawnością wzroku. Osoby niewidome i niedowidzące raczej nie przyjdą na wydarzenie samodzielnie, pojawią się za to w grupie znanych i lubianych osób. Warto zainwestować swój czas na dotarcie do liderów wyżej wymienionych grup. Istnieją także grupy na Faceboku zrzeszające środowisko osób z niepełnosprawnością wzroku, np: Niewidomi i Niedowidzący – bądźmy razem, Trzecie Oko – niewidomi i widzący razem.

Oferta
Osoby ze spektrum autyzmu chcą uczestniczyć w życiu kulturalnym, rozwijać swoje pasje i zainteresowania, tak jak ich rówieśnicy. Coraz częściej organizowane są warsztaty czy dedykowane wydarzenia, w których uwzględnia się potrzeby osób ze spektrum autyzmu. Czym wyróżniają się warsztaty dla osób ze spektrum autyzmu?

• Praca w małych grupach do 10 osób.
• Przygotowany i przeszkolony personel.
• Wykorzystujmy pomoce wizualne i dotykowe, działajmy na różne zmysły.
• Konsultacja scenariuszy z terapeutami pracującymi z osobami z autyzmem.
• Dopytujmy i sprawdzajmy scenariusze swoich warsztatów z opiekunami.
• Indywidualne podejście i elastyczność prowadzących.
• Pytajmy odwiedzające nas osoby ze spektrum autyzmu o ich potrzeby. Możemy umieścić odpowiednie pytania w formularzu zgłoszeniowym lub zapytać o nie podczas rozmowy telefonicznej.
• Warto skorzystać z wiedzy nauczyciela, terapeuty lub asystenta. Dowiedzmy się, czy osoby ze spektrum autyzmu korzysta z narzędzi wspomagających komunikację, czy potrzebują czasu na zapoznanie z przestrzenią instytucji lub czasu na odpoczynek przed zwiedzaniem.
• Reagujmy na bieżąco.
• Planując aktywności, zadbajmy o to, aby nie przestymulować uczestników, m.in. ilością aktywności, formą ćwiczeń czy długością zwiedzania. Zastanówmy się nad poleceniami, pojęciami i materiałami, które zostaną użyte w czasie zajęć i dobierzmy odpowiednie zdjęcia, ilustracje, przedmioty czy piktogramy.
• Jeżeli odwiedzający muszą pokonać długą drogę, aby przyjechać do naszej instytucji, zapytajmy opiekunów, czy grupa nie potrzebuję 10 minut odpoczynku przed zwiedzaniem.
• Wychodźmy z inicjatywą, włączajmy uczestników do działania, wykorzystując komunikaty wprost. Jeżeli są to warsztaty rodzinne, aktywizujmy rodziców.
• Dostosujmy miejsca i czasu zajęć – ze względu na okres możliwego skupienia, ilość bodźców czas warsztatu powinien zamknąć się w 45 minutach. Jeżeli warsztat wymaga dłuższego czasu, zaplanujmy przerwy.

Ewaluacja
Jest szczególnie ważna dla instytucji dopiero rozpoczynających podróż ku dostępności. Dobrym pomysłem jest krótka, zawierająca kilka punktów ankieta. Pytania powinny być jednoznaczne i skoncentrowane na najważniejszych dla organizatora kwestiach związanych z udostępnionym wydarzeniem. Warto zapowiedzieć taką ankietę zaraz na początku spotkania, by po jego zakończeniu udało się zebrać głosy od odbiorców. Zachęcamy także do przeprowadzenia.

Przedprzewodnik
Zadaniem przedprzewodnika jest przygotowanie osoby ze spektrum autyzmu do wizyty w nowym miejscu. Przedprzewodnik ma formę broszury zawierającej opis sposobu korzystania z danej przestrzeni i przebieg wydarzenia. Prezentuje krok po kroku wszystko, co będzie się działo od początku do końca. Rozpoczyna się informacjami dotyczącymi przyjścia na miejsce wydarzenia, np. wejście do budynku, zakup biletów, szatnia, toaleta, drogi ewakuacji, opis ekspozycji. Powinien zawierać wszystkie najważniejsze informacje organizacyjne. Dla osób wybierających się na warsztaty pomocna będzie broszura przybliżająca plan zajęć. Przygotowujemy ją tak jak przedprzewodnik. Zaleca się, aby przedprzewodnik i broszura były przygotowane zgodnie z zasadami tekstu łatwego do czytania i rozumienia oraz zostały opatrzone fotografiami. Więcej informacji o zasadach tworzenia tekstu łatwego do czytania i rozumienia w rozdziale 5. Przedprzewodnik należy umieścić na stronie internetowej instytucji w wersji do pobrania. Dobrą praktyką jest także przesyłanie informacji o pprzedprzewodniku w wiadomościach potwierdzających udział w zajęciach.

Pokój wyciszenia
To wydzielone miejsce w budynku lub przestrzeń na wystawie, gdzie osoby ze spektrum autyzmu w sytuacji przebodźcowania będą mogły odpocząć i się wyciszyć. W pokoju wyciszenia sprawdzą się także słuchawki wyciszające.

Ograniczenie ilości bodźców sensorycznych
Osoby z autyzmem są często wrażliwe na bodźce sensoryczne. Głośne i zaskakujące dźwięki, zbyt dużą liczbę zwiedzających, ostre lub migające światło. Wszystko to może spowodować przeciążenia sensoryczne. Jeśli możemy, ograniczmy ilość bodźców i ostrzegajmy o nich uczestników zajęć.

Ciche godziny
Zwiedzanie odbywa się w godzinach, kiedy instytucja jest zamknięta dla innych zwiedzających lub kiedy obowiązuje zwiedzanie w ciszy. Podczas cichych godzin dźwięki i multimedia na ekspozycji są przytłumione lub wyłączone. Ograniczone jest także zwiedzanie dla grup zorganizowanych.

Piktogramy
Instytucje coraz częściej decydują się na stworzenie własnych propozycji piktogramów. Stanowią one uniwersalną pomoc, którą można z powodzeniem wykorzystać na zajęciach dla różnych grup odwiedzających. Przygotowując wytyczne dla grafika, należy pamiętać, aby przede wszystkim stawiać na czytelność znaku. Tworząc piktogramy, obowiązkowo trzeba skonsultować pierwsze propozycje z terapeutami lub osobami korzystającymi z AAC.

Plan
Jasna struktura i zaplanowanie poszczególnych czynności bardzo ułatwi pracę. Zalecamy, aby zobrazować za pomocą piktogramów lub zdjęć przedstawiających kluczowe działania planowane podczas warsztatu. Obrazki należy przyczepić do tablicy korkowej lub umieścić na ścianie za pomocą rzepu.

Pomoce wizualne
Podczas warsztatów wykorzystujmy pomoce, które w prosty sposób zobrazują to, o czym mówimy. Dobierzmy pomoce adekwatnie do wieku uczestników. Działajmy na różne zmysły. Zawsze dawajmy czas na zapoznanie się z pomocami. Dopytujmy o wrażenia, zadawajmy pytania. Pomoce pokazujmy w momencie, kiedy o nich mówimy. Po ich wykorzystaniu schowajmy je w miarę szybko. Jeśli chcemy wykorzystać mapy i grafy, dbajmy o ich przejrzystość. Miejmy egzemplarz dla każdego uczestnika spotkania lub duży format, na którym pokazujemy interesujące nas rzeczy wszystkim naraz.

Stanowisko pracy
Zadbajmy o komfort pracy uczestników, każdy powinien mieć swoje stanowisko. Pomyślmy o miejscu dla asystenta. Lepiej sprawdzają się aktywności wykonywane indywidualnie, jeśli robimy prace zbiorową, każdy powinien mieć wyznaczone zadanie.